Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi'ne (AYM) bireysel başvuru, Anayasa'da güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından ihlal edildiği iddiasıyla başvurulabilecek en üst hukuki yoldur.

Etkili bir bireysel başvuru yapabilmek, başvurunun usul yönünden reddedilme riskini en aza indirmek için belirli şartlara ve kritik hususlara dikkat edilmesini gerektirir.

I. Bireysel Başvurunun Kritik Kabul Edilebilirlik Şartları
Anayasa Mahkemesi, başvuruyu esastan incelemeden önce, usul ve esas yönünden "kabul edilebilirlik" (geçerlilik) şartlarının sağlanıp sağlanmadığını denetler.

1. İç Hukuk Yollarının Tüketilmesi Şartı
Öncelikli Koşul: Bireysel başvuru yapmadan önce, iddia edilen ihlal ile ilgili olarak kanunlarda öngörülmüş olan tüm idari ve yargısal başvuru yollarının tamamının tüketilmesi zorunludur.

Mağduriyetin Giderilmesi: Olağan kanun yollarında mağduriyet kısmen veya tamamen giderildiyse, bireysel başvuruda bulunulmasına gerek kalmaz.

Sadece Kanun Yolu Şikâyeti Olamaz: Başvurunun, sadece derece mahkemelerinin kararlarındaki hukuka aykırılıklar üzerine (örneğin delil değerlendirmesi) kurulması durumunda, bu durum "açıkça dayanaktan yoksun olma" nedeniyle kabul edilemezlik nedeni sayılabilir (Kanun Yolu Şikâyeti).

2. Başvuru Süresi Şartı (30 Gün Kuralı)
Süre: Bireysel başvurunun, iç hukuk yollarının tüketildiği ve nihai kararın öğrenildiği tarihten itibaren otuz gün (30 gün) içinde yapılması gerekir. Başvuru yolu öngörülmemişse, ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren bu süre başlar.

Adli Tatil: AYM bireysel başvuru incelemesinde adli tatile tabi değildir, bu nedenle süreler işlemeye devam eder.

Haklı Mazeret: Mücbir sebep veya ağır hastalık gibi haklı bir mazeretle süre kaçırıldıysa, mazeretin ortadan kalktığı tarihten itibaren on beş gün (15 gün) içinde başvurunun yapılması ve mazeretin ispatlanması gerekir.

3. Yetki Kısıtlamaları
Zaman Yönünden Yetki: Anayasa Mahkemesi, sadece 23 Eylül 2012 tarihinden sonra kesinleşen nihai karar ve işlemlere yönelik başvuruları inceler. Bu tarihten önceki kararlar zaman yönünden yetkisizlik nedeniyle reddedilir.

Kişi Yönünden Yetki (Mağdur Sıfatı): Başvurucu, ihlal edildiğini iddia ettiği temel hakkın bizzat, güncel ve kişisel olarak mağduru olmalıdır. Kamu tüzel kişileri bireysel başvuruda bulunamazken, özel hukuk tüzel kişileri (şirket, dernek vb.) yalnızca tüzel kişilik haklarının ihlali iddiasıyla başvurabilir.

II. Başvuru Usulü ve Form Doldurma Kriterleri
Bireysel başvurunun kabul edilebilmesi için, İçtüzük'te belirtilen Başvuru Formu'nun eksiksiz ve usulüne uygun doldurulması hayati önem taşır.

Okunaklılık ve Dil: Başvurular, Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü'nde belirtilen Başvuru Formu kullanılarak, resmî dilde ve tercihen bilgisayar kullanılarak okunaklı bir şekilde yapılmalıdır.

Eksiksiz Bilgi: Başvuru formu; başvurucu ve varsa temsilci bilgileri, ihlale yol açan olay ve olguların kronolojik özeti, ihlal edildiği iddia edilen hak ve gerekçeleri ile talep edilen giderim şeklini içermelidir.

Zorunlu Belgeler: Formla birlikte harç ödendiğine dair belge, temsil yetki belgesi (varsa), nihai kararın öğrenilme tarihini gösteren belge ve ihlal iddialarını destekleyen tüm kanıtların onaylı suretleri eklenmelidir. Belgelerin asılları iade edilmeyeceği için suretleri sunulmalıdır.

Eksikliklerin Tamamlanması: Başvuru formunda veya eklerinde eksiklik bulunması halinde, başvurucuya eksiklikleri tamamlaması için en fazla on beş gün (15 gün) süre verilir. Eksikliğin bu sürede tamamlanmaması, başvurunun reddine yol açar. Red kararına karşı 7 gün içinde itiraz mümkündür.

Başvuru Yeri: Başvuru, doğrudan AYM'ye, diğer mahkemeler aracılığıyla veya yurt dışı temsilcilikler üzerinden yapılabilir. Ayrıca UYAP/e-Devlet üzerinden elektronik başvuru da mümkündür.

Harç ve Adli Yardım: Bireysel başvuru harca tabidir. Ödeme gücü olmayan başvurucular, formda adli yardım talebinde bulunmalı ve buna ilişkin mali durumu gösteren belgeleri sunmalıdır.

4. Tedbir ve Gizlilik Talepleri
Tedbir Kararı: Bireysel başvuru yapılması, kural olarak, başvuruya konu kamu gücü işleminin infazını veya icrasını durdurmaz. Ancak, başvurucunun yaşamına, maddi veya manevi bütünlüğüne yönelik ciddi bir tehlike bulunması halinde AYM, inceleme aşamasından önce dahi tedbir kararı verebilir. Sınır dışı işlemleri ile ceza infaz kurumunda veya geri gönderme merkezinde sağlık durumu dikkate alınmaksızın tutulma iddiaları, bu kapsamda acil incelenen başlıca örneklerdir.

Kimliğin Gizlenmesi: Başvurucu, kamuya açık belgelerde kimliğinin gizli tutulmasını talep edebilir ve bu talebinin gerekçesini formda açıkça belirtmelidir. Bu talepler istisnai durumlarda ve gerekçesi haklı bulunursa kabul edilir.

III. İnceleme Süreci ve 2025 Güncel Durum
AYM, başvuruları Komisyonlar, Bölümler ve Genel Kurul aracılığıyla incelemektedir.

1. İhlal Kararı ve Giderim Yolu
Mahkeme, ihlal kararı vermesi halinde, ihlalin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yapılması gerekenlere de hükmeder.

Yeniden Yargılama: İhlalin bir mahkeme kararından kaynaklanması durumunda, AYM kural olarak ihlalin sonuçlarını gidermek için dosyanın ilgili mahkemeye yeniden yargılama yapılmak üzere gönderilmesine hükmeder. İlgili mahkeme bu kararı ivedilikle ele alıp, ihlali ortadan kaldıracak şekilde karar vermekle yükümlüdür.

Tazminat: Yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmayan hallerde veya ihlal tespitiyle birlikte, başvurucu lehine tazminata da hükmedilebilir. Örneğin, uzun yargılama süreleri nedeniyle manevi tazminat kararları verilmektedir.

2. 2025 Güncel Gelişmeler ve Emsal Kararlar
2024 ve 2025 yıllarında AYM, bireysel başvuru yoluyla Türkiye'deki hak ve özgürlüklerin kapsamını belirlemeye devam etmiş ve büyük bir iş yükünü yönetmiştir.

İş Yükü: AYM, 31 Aralık 2024 itibarıyla yapılan 650 binden fazla bireysel başvurudan 551 binden fazlasını sonuçlandırmıştır. Bu, AYM'nin bireysel başvuru yükünü azaltma çabalarının sürdüğünü göstermektedir.

Önemli Emsal Kararlar (2024-2025): Son dönemde verilen emsal kararlar, özellikle adil yargılanma, mülkiyet ve ifade özgürlüğü alanlarında içtihat gelişimini sürdürmüştür:

Adil Yargılanma Hakkı: Mahkemeye erişim hakkı ve tanık sorgulama hakkının ihlali konusunda önemli kararlar verilmiştir (Ömer Oral, Selçuk Arslan kararları).

Özel Hayata Saygı/Kişisel Veri: Özel hayata saygı hakkı kapsamındaki kişisel verilerin korunmasını isteme hakkının ihlali kararları (Cem Özberk kararı) ile bu alandaki koruma güçlendirilmiştir.

Sendika Hakkı: Sendika hakkının ihlal edildiğine dair kararlar (Hülya Şimşek kararı) örgütlenme özgürlüğü açısından önemli içtihatlar oluşturmuştur.

Mülkiyet Hakkı: Mülkiyet hakkının ihlal edildiği veya edilmediği yönünde çeşitli kararlar (Muammer Bulut, FYA Turizm A.Ş. kararları) verilmiş, bu alandaki karmaşık uyuşmazlıklara açıklık getirilmiştir.

AYM'nin güncel kararları, başvurucuların ihlal iddialarını desteklemesi açısından büyük önem taşımaktadır. Başvurucuların, güncel emsal kararları ve kararların gerekçelerini yakından takip etmeleri, başvurularını gerekçelendirirken bu içtihatlara atıfta bulunmaları tavsiye edilir.